هدف اصلی روش نظریه زوج درمانی هیجان مدار چیست؟ و روش رسیدن

زوج درمانی هیجان مدار (Emotionally Focused Therapy یا EFT) به عنوان یکی از رویکردهای پیشرو و موثر در حوزه زوج درمانی، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. در دنیای پر تنش امروز که روابط زوجی با چالش‌های متعددی روبرو هستند، EFT نه تنها یک روش درمانی بلکه یک نقشه راه برای رسیدن به صمیمیت عمیق‌تر و پایدارتر در روابط عاطفی ارائه می‌دهد.

این مقاله به بررسی هدف اصلی EFT می‌پردازد و تلاش می‌کند تا با زبانی ساده و جامع، ابعاد گوناگون این رویکرد را برای خوانندگان روشن سازد.

مقدمه ای بر زوج درمانی هیجان مدار

EFT که توسط دکتر سوزان جانسون و لسلی گرینبرگ در دهه 1980 توسعه یافت، بر پایه نظریه دلبستگی (Attachment Theory) استوار است. نظریه دلبستگی بیان می‌کند که انسان‌ها به طور غریزی به دنبال ایجاد و حفظ پیوندهای عاطفی امن با افراد مهم زندگی خود هستند. این نیاز به دلبستگی امن، از دوران کودکی تا بزرگسالی، یکی از اساسی‌ترین نیازهای روانی انسان به شمار می‌رود. در روابط زوجی، این نیاز به شکل تمایل به احساس امنیت، حمایت و درک متقابل از سوی همسر تجلی می‌یابد.

EFT با تمرکز بر احساسات و الگوهای تعاملی زوجین، به دنبال تغییر الگوهای منفی و مخرب ارتباطی است که منجر به نارضایتی و رنجش در رابطه می‌شود. برخلاف رویکردهای سنتی که ممکن است بر حل مسئله یا تغییر رفتار متمرکز باشند، EFT به عمق احساسات و نیازهای دلبستگی زوجین می‌پردازد. این رویکرد معتقد است که بسیاری از مشکلات زوجی، ریشه در الگوهای تعاملی ناکارآمد و عدم پاسخگویی به نیازهای عاطفی یکدیگر دارند.

هدف اصلی EFT: ایجاد دلبستگی امن

هدف اصلی زوج درمانی هیجان مدار، ایجاد یا ترمیم دلبستگی امن بین زوجین است. این بدان معناست که EFT تلاش می‌کند تا به زوجین کمک کند تا یکدیگر را به عنوان منبع امن و قابل اعتماد برای حمایت عاطفی درک کنند. وقتی دلبستگی امن در یک رابطه وجود دارد، زوجین احساس می‌کنند که می‌توانند به همسر خود اعتماد کنند، در زمان نیاز به او تکیه کنند و از حمایت و درک او برخوردار باشند.

برای روشن شدن این هدف، لازم است تا مفهوم دلبستگی امن را بیشتر توضیح دهیم. دلبستگی امن یک حالت روانی است که در آن فرد:

• احساس امنیت می‌کند: می‌داند که همسرش در کنار اوست و از او حمایت می‌کند.
• احساس ارزشمندی می‌کند: درک می‌کند که برای همسرش مهم و ارزشمند است.
• احساس آرامش می‌کند: در حضور همسرش احساس راحتی و آرامش دارد.
• احساس درک شدن می‌کند: باور دارد که همسرش احساسات و نیازهای او را درک می‌کند.

وقتی دلبستگی امن در رابطه آسیب می‌بیند، زوجین ممکن است وارد الگوهای تعاملی منفی شوند که EFT آن‌ها را “چرخه‌های منفی تعامل” می‌نامد. این چرخه‌ها شامل رفتارهایی مانند سرزنش، انتقاد، دفاع، کناره‌گیری و خاموشی عاطفی هستند. این رفتارها به جای حل مشکلات، باعث تشدید آن‌ها و دور شدن زوجین از یکدیگر می‌شوند.

EFT چگونه به هدف خود دست می‌یابد؟

EFT برای رسیدن به هدف اصلی خود که ایجاد دلبستگی امن است، از سه مرحله اصلی و نه مرحله درمانی مشخص پیروی می‌کند:

مرحله اول: تثبیت چرخه و ایجاد اتحاد درمانی (De-escalation)

• مرحله 1: ایجاد اتحاد درمانی و شناسایی مسائل اصلی: درمانگر با زوجین ارتباط برقرار می‌کند و یک فضای امن و حمایتی ایجاد می‌کند. در این مرحله، مسائل اصلی و چرخه‌های منفی تعامل شناسایی می‌شوند.
• مرحله 2: شناسایی چرخه‌های منفی تعامل: زوجین با کمک درمانگر الگوهای تکراری و مخرب ارتباطی خود را شناسایی می‌کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند که چگونه این چرخه‌ها باعث ایجاد نارضایتی و رنجش در رابطه می‌شوند.
• مرحله 3: دسترسی به احساسات زیربنایی و دلبستگی ناایمن: در این مرحله، زوجین به احساسات عمیق‌تر و آسیب‌پذیری خود دسترسی پیدا می‌کنند. این احساسات اغلب شامل ترس از طرد شدن، تنهایی، عدم کفایت و بی‌ارزشی هستند که ریشه در تجربیات دلبستگی ناایمن گذشته دارند.
• مرحله 4: بازنگری در چرخه‌های تعامل: زوجین یاد می‌گیرند که چگونه احساسات زیربنایی و نیازهای دلبستگی ناایمن آن‌ها، چرخه‌های منفی تعامل را تغذیه می‌کند. آن‌ها شروع به دیدن نقش خود در ایجاد و تداوم این چرخه‌ها می‌کنند.

مرحله دوم: تغییر الگوهای تعامل (Restructuring the Cycle)

• مرحله 5: ترویج شناسایی نیازها و جنبه‌های دلبستگی: زوجین یاد می‌گیرند که نیازهای دلبستگی خود را به شکل واضح و مستقیم بیان کنند. آن‌ها تشویق می‌شوند تا آسیب‌پذیری خود را در رابطه نشان دهند و به جای پنهان کردن احساسات، آن‌ها را به اشتراک بگذارند.
• مرحله 6: ترویج پذیرش طرف دیگر و پاسخگویی: در این مرحله، زوجین یاد می‌گیرند که به نیازهای دلبستگی همسر خود با همدلی و پاسخگویی واکنش نشان دهند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا یکدیگر را درک کنند و به نیازهای عاطفی هم پاسخ دهند.
• مرحله 7: تسهیل بیان نیازها و احساسات برای ایجاد اتحاد: زوجین در این مرحله شروع به تجربه تعاملات جدید و مثبت می‌کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند که چگونه به شکل موثرتری با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و نیازهای خود را در چارچوب یک رابطه امن و حمایت‌کننده بیان کنند.

مرحله سوم: تحکیم و یکپارچه‌سازی (Consolidation)

• مرحله 8: تحکیم جایگاه جدید و ایجاد راه‌حل برای مشکلات جدید: زوجین الگوهای تعامل مثبت و دلبستگی امن خود را تقویت می‌کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند که چگونه از این الگوها برای حل مشکلات و چالش‌های جدید در رابطه استفاده کنند.
• مرحله 9: جمع بندی و مرور فرایند: در آخرین مرحله، درمانگر و زوجین به مرور فرایند درمان می‌پردازند و دستاوردهای زوجین را جشن می‌گیرند. آن‌ها برنامه‌ای برای حفظ و تقویت رابطه امن خود در آینده تدوین می‌کنند.

چرا دلبستگی امن هدف نهایی است؟

ایجاد دلبستگی امن به عنوان هدف اصلی EFT، دلایل متعددی دارد:

• رضایت بیشتر در رابطه: تحقیقات نشان داده‌اند که زوجینی که دلبستگی امن دارند، از رابطه خود رضایت بیشتری دارند. آن‌ها احساس خوشبختی، صمیمیت و تعهد بیشتری در رابطه تجربه می‌کنند.
• کاهش تعارضات و مشاجرات: دلبستگی امن به زوجین کمک می‌کند تا تعارضات و مشاجرات را به شکل سازنده‌تری حل کنند. آن‌ها به جای حمله و دفاع، به دنبال درک و حل مشکلات به صورت مشترک هستند.
• افزایش صمیمیت عاطفی: دلبستگی امن باعث افزایش صمیمیت عاطفی بین زوجین می‌شود. آن‌ها احساس می‌کنند که می‌توانند با همسر خود درباره هر چیزی صحبت کنند و از حمایت و درک او برخوردار باشند.
• بهبود سلامت روان: تحقیقات نشان داده‌اند که دلبستگی امن با بهبود سلامت روان و کاهش استرس، اضطراب و افسردگی مرتبط است. روابط امن به عنوان یک منبع حمایت و آرامش، نقش مهمی در سلامت روان افراد ایفا می‌کنند.
• افزایش انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری رابطه: زوجینی که دلبستگی امن دارند، در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات زندگی، انعطاف‌پذیرتر و تاب‌آورتر هستند. آن‌ها به جای فرار از مشکلات، با هم همکاری می‌کنند و از رابطه خود به عنوان یک منبع قدرت و حمایت استفاده می‌کنند.

EFT در مقایسه با سایر رویکردهای زوج درمانی

EFT از جهات مختلفی با سایر رویکردهای زوج درمانی متفاوت است:

• تمرکز بر احساسات: برخلاف رویکردهای رفتاری که بر تغییر رفتار تمرکز دارند، EFT بر احساسات زیربنایی و نیازهای دلبستگی زوجین تمرکز می‌کند.
• بنیان نظری قوی: EFT بر پایه نظریه دلبستگی استوار است که یک نظریه روانشناسی معتبر و مورد تایید است.
• فرآیند درمان مشخص: EFT یک فرآیند درمان مشخص و مرحله‌بندی شده دارد که راهنمای روشنی برای درمانگران و زوجین ارائه می‌دهد.
• اثربخشی بالا: تحقیقات متعددی اثربخشی EFT را در بهبود روابط زوجی و ایجاد دلبستگی امن نشان داده‌اند.

محدودیت‌ها و چالش‌های EFT

با وجود مزایای فراوان، EFT نیز مانند هر رویکرد درمانی دیگر، محدودیت‌ها و چالش‌هایی دارد:

• نیاز به تعهد و همکاری زوجین: EFT برای موفقیت نیازمند تعهد و همکاری فعال زوجین است. اگر یکی از زوجین تمایلی به شرکت در درمان نداشته باشد یا همکاری نکند، اثربخشی درمان ممکن است محدود شود.
• نیاز به درمانگر متخصص: EFT یک رویکرد تخصصی است و نیازمند درمانگرانی است که آموزش‌های خاصی در این زمینه دیده باشند. دسترسی به درمانگران متخصص EFT ممکن است در همه جا به آسانی میسر نباشد.
• مناسب نبودن برای برخی موارد: EFT ممکن است برای همه انواع مشکلات زوجی مناسب نباشد. در مواردی مانند خشونت خانگی یا اعتیاد فعال، ممکن است رویکردهای دیگری در ابتدا اولویت داشته باشند.
• فرایند زمان‌بر: EFT یک فرایند درمانی عمیق و تحول‌آفرین است و ممکن است زمان‌بر باشد. زوجین باید آمادگی داشته باشند که برای رسیدن به نتیجه مطلوب، زمان و انرژی کافی صرف کنند.

نکات، ترفندها و موارد غیر رسمی برای تقویت دلبستگی امن در رابطه:

• بیشتر گوش کن، کمتر حرف بز: وقتی همسرت داره باهات حرف میزنه، واقعا گوش بده. فقط منتظر نوبت خودت برای حرف زدن نباش. سعی کن بفهمی چی میگه و چه احساسی داره.
• ابراز احساساتتو تمرین کن: نگو “خوبم” وقتی نیستی. بگو “امروز یکم ناراحتم” یا “از این موضوع خیلی خوشحالم”. ابراز احساساتت باعث میشه همسرت بهت نزدیک‌تر بشه.
• وقتی اشتباه کردی، معذرت بخواه: هیچ کس کامل نیست. اگه اشتباه کردی، غرور رو بذار کنار و معذرت خواهی کن. یه “متاسفم” ساده خیلی جاها معجزه میکنه.
• وقت با کیفیت با هم بگذرونید: نه فقط وقت گذروندن تو یه خونه. منظورم وقت با کیفیته. قرار بذارید، با هم فیلم ببینید، پیاده روی برید، با هم شام بپزید. کارهایی که با هم لذت میبرید.
• تماس بدنی رو فراموش نکنید: بغل کردن، بوسیدن، دست همو گرفتن. تماس بدنی خیلی ساده اما خیلی قوی میتونه حس امنیت و صمیمیت رو زیاد کنه.
• به نیازهای کوچیک همسرت توجه کن: یه لیوان آب براش بیار وقتی خسته‌ست. براش غذا درست کن وقتی سرما خورده. این کارای کوچیک نشون میده که بهش اهمیت میدی.
• انتقاد سازنده کن، تخریب‌کننده نه: اگه از چیزی ناراحتی، به جای سرزنش و تحقیر، آروم و با احترام بگو. مثلا بگو “وقتی این کارو میکنی، من ناراحت میشم” به جای “تو همیشه این کارو میکنی!”.
• از هم حمایت کنید، مخصوصا تو سختی‌ها: زندگی بالا و پایین داره. وقتی همسرت تو شرایط سختیه، کنارش باش. بهش نشون بده که تنها نیست و تو پشتیبانشی.
• قدردانی رو یادت نره: به خاطر کارهای کوچیک و بزرگ از هم تشکر کنید. یه “ممنونم” ساده برای شام خوشمزه، برای کمک تو کارای خونه، برای گوش دادن به حرفات.

این نکات ساده ولی کلیدی رو امتحان کنین. مطمئنم رابطه‌تون خیلی بهتر و قوی‌تر میشه. یادتون باشه، رابطه مثل یه گیاهه، باید بهش رسیدگی کنید تا رشد کنه و شکوفا بشه.

هدف اصلی زوج درمانی هیجان مدار، ایجاد دلبستگی امن بین زوجین است. این هدف بر اساس نظریه دلبستگی استوار است و به دنبال کمک به زوجین برای ایجاد یک رابطه عاطفی امن، حمایت‌کننده و پایدار است.

EFT با تمرکز بر احساسات و الگوهای تعاملی زوجین، به آن‌ها کمک می‌کند تا چرخه‌های منفی تعامل را شناسایی و تغییر دهند، به نیازهای دلبستگی خود و همسرشان پاسخ دهند و یک رابطه صمیمی و رضایت‌بخش را تجربه کنند. اگر به دنبال بهبود رابطه خود و ایجاد دلبستگی امن با همسرتان هستید، EFT می‌تواند یک انتخاب موثر و ارزشمند باشد.